Historia jednego pomnika Ramzesa II

Ramzes II bez wątpienia zasługuje na swój przydomek Wielki. Żaden inny władca Egiptu ani wcześniej, ani później nie zapewnił mu tak dużego dobrobytu, ani stabilności gospodarczo-politycznej. To właśnie z czasów panowania owego faraona do dnia dzisiejszego, pomimo niszczącej działalności czasu oraz kolejnych najeźdźców, przetrwało najwięcej zabytków. Jednym z nich jest 11-metrowy posąg, którego historii przyjrzymy się dzisiaj.

Pierwsze promienie słońca spadają na oblicze Ramzesa II w pierwszy dzień po jego ustawieniu w GEM.

Niegdyś owy pomnik, mający przeszło 3200 lat, był ozdobą wielkiej świątyni Ptaha w Memfis, która niestety nie zachowała się do naszych czasów, głównie z powodu grząskiego oraz podmokłego terenu, na jakim została zbudowana.

 Tak niegdyś wyglądała świątynia Ptaha w Memfis, w której stał omawiany posąg.

 Dzisiaj z owej świątyni została jedynie garść kamiennych bloków.

Na tym bloku, stanowiącym niegdyś fragment kolumny, widzimy wypisane imiona Ramzesa II.

Sam pomnik odkrył włoski badacz Giovanni Battista Caviglia w 1820 roku. Pomnik z czerwonego granitu jeszcze w starożytności został rozbity na sześć części, a wszystkie próby naprawienia go współcześnie kończyły się klęską. Kolos spoczywał na kamiennym cokole aż do roku 1955, kiedy to ówczesny egipski premier, Gamal Abdel Nasser, podjął decyzję o naprawie pomnika i przeniesieniu go na plac Bab Al-Hadid w Kairze. Posąg został ustabilizowany stalowymi prętami wewnątrz i ustawiony na trzymetrowym cokole w pobliżu fontanny, a nazwa placu została zmieniona na Plac Ramzesa II.

Pierwsze zdjęcie posągu wykonane w XIX wieku.

Jednak z czasem Plac Ramzesa okazał się miejscem nieodpowiednim dla pomnika, który był narażony w owym miejscu na korozje z powodu zanieczyszczeń powietrza oraz ciągłe wibracje z ruchu ulicznego i metra. Rząd egipski podjął decyzję o przeniesieniu go w bardziej odpowiednie miejsce.

 Plac Ramzesa w Kairze.

Podjęto decyzję, iż monument zostanie postawiony w GEM (Great Egyptian Museum*). Transport pomnika z Placu Ramzesa do Gizy był wyzwaniem technologicznym, które było planowane od 2002 r. Posąg waży około 83 ton. Wykonano replikę, którą przetransportowano na kilka tygodni przed planowanym rzeczywistym ruchem wzdłuż planowanej trasy do Gizy, aby przetestować proponowany proces relokacji. Przeniesienie repliki miało miejsce 25 sierpnia 2006 r. Podczas dziesięciogodzinnego transportu posąg został owinięty i pokryty pianką gumową. Dwie ciężarówki z płaskim grzbietem niosły ciężar posągu i jego konstrukcji podtrzymujących, gdy podróżował w pozycji pionowej. Później replika posągu stanęła na Placu Ramzesa, na miejscu oryginalnego posągu. 

Replika stojąca dzisiaj na Placu Ramzesa.

 W przeddzień transportu.

Pomimo krytyki tej akcji, ze względu na jej koszty oraz z obawy, iż w Gizie pomnikowi również będą grozić zanieczyszczenia, ostatecznie został on przetransportowany do GEM pod koniec 2018 roku. Jednak dzięki większym funduszom oraz postępowi technologicznemu plan uległ kilku poprawkom. Posąg przebył 30km z prędkością 5km/h, a sama akcja kosztowała 5 milionów funtów egipskich.
 

 Transport na Płaskowyż Giza.

 

 Wjazd do GEM.

Dzisiaj Ramzes II wita odwiedzających GEM spoglądając na nich kamiennymi oczyma oraz posyłając tajemniczy uśmiech, tak charakterystyczny dla jego przedstawień.

Posąg ustawiony w GEMie.

 

Widok na plac budowy GEM.

*GEM - jest wciąż w budowie. Budowa rozpoczęła się 12 marca 2012 roku. Muzeum jest już częściowo otwarte. Otwarcie całego obiektu planuje się na 2020 rok. Będzie to największe muzeum poświęcone Starożytnemu Egiptowi na świecie. Jak na razie miano największego muzeum posiada Museo Egizo w Turynie, we Włoszech.

Rola kobiet w Starożytnym Egipcie - prezentacja

Zapraszam serdecznie wszystkich czytelników bloga na prezentacje "Rola kobiet w Starożytnym Egipcie" dnia 8 marca 2019 roku, o godzinie 17:00 w Muzeum Ziemi Bieckiej w Bieczu (woj. małopolskie). Prezentację poprowadzę osobiście.

Opowiem o pozycji społecznej kobiet w Kemet, oraz przybliżę sylwetki najciekawszych egipskich kobiet.
Po mojej prezentacji odbędzie się koncert harfowy Edyty Poznańskiej.

Bognini Bastet i kult kota w Starożytnym Egipcie.

Dzisiaj obchodzimy Międzynarodowy dzień Kota, dlatego przyjrzyjmy się jak wyglądało życie kotów w Starożytnym Egipcie.

Kiedy słyszymy hasło „Starożytny Egipt” na myśl zazwyczaj przychodzą nam piramidy, mumie, faraonowie, oraz… kult kota, z którym właśnie owa starożytna kultura jest coraz częściej kojarzona. Kult kota był ściśle związany z Bastet, boginią miłości, radości, muzyki, tańca, domowego ogniska, płodności, która chroniła ludzi również przed demonami oraz chorobami. Ale wypadałoby zacząć od początku.

 Artystyczne wyobrażenie świątyni Bastet.

Historia kota zaczyna się około 9500 tys. lat temu w Nubii (obecnie Sudan), kiedy to owo zwierzę zostało udomowione, a po jakimś czasie przewiezione do Egiptu. Chociaż niektórzy badacze uważają, że to nie człowiek udomowił kota, lecz kot udomowił się sam, przenosząc się z obszarów pustynnych ku siedzibom ludzkim, widząc przy nich łatwy dostęp do pożywienia oraz schronienia. 

Kot Nubijski, przodek Egipskich Mau, a co za tym idzie, naszych domowych pupili.

 

Co do tego, kiedy dokładnie kot zagościł w starożytnym Egipcie badacze nie są do końca zgodni. Niektórzy twierdzą, że koty bardzo szybko rozprzestrzeniły się na obszarze Żyznego Półksiężyca w krótkim czasie po jego udomowieniu, inni zaś, że koty przybyły do Egiptu dopiero w okresie Średniego Państwa, czyli po roku 2119 p.n.e. Wtedy to koty zaczęły pojawiać się w sztuce egipskiej, zaś Bastet, z bogini lwicy, stała się boginią kotką. Wcześniej, od Okresu predynastycznego Bastet była ukazywana jako kobieta z głową lwicy, podobnie jak Sachmet, jej siostra, która była boginią wojny. 

 Wczesne przedstawienie Bastet z głową lwicy. Ruiny świątyni w Bubastis.

Te dwie boginie były ze sobą wcześniej również często łączone, jako jedna i ta sama postać. Dlatego też powstał mit, według którego na początku była tylko Sachmet, która po pewnym czasie wpadła w szał i zaczęła zabijać ludzi. Bogowie przerażeni tym faktem zabarwili wody Nilu czerwonym winem, aby uśpić krwiożerczą lwicę, która po obudzeniu stała się łagodną kotką. Druga wersja mitu zakłada, iż Sachmet po masakrze została wygnana na pustynie przez bogów, gdzie podzieliła się jej jaźń. Złowroga lwica już na zawsze zamieszkała na pustyni, a do ludzkich siedzib wróciła kotka, która miała chronić ludzi przed nieszczęściem. Ta druga wersja była popularniejsza.

 

Jedno z najbardziej znanych i najpiękniejszych przedstawień bogini Bastet, tzw. "Kot Grayera-Andersona" od nazwiska oficera który ofiarował go British Museum. Posążek wykony z brązu, zdobiony srebrną i złotą biżuterią.

Poza Sachmet i Bastet istniał również znacznie mniejszy kult Mafdet, przedstawianej pod postacią ocelota, często zabijającej nożem węża, co miało symbolizować triumf dobra nad złem. 

 Mafdet

Wraz z jednoznacznym utożsamianiem Bastet z kotką, kult tej bogini stawał się coraz silniejszy. Jego największy ośrodek znajdował się w mieście Bubastis leżącym w delcie Nilu i będącym jednocześnie stolicą 18 nomu oraz siedzibą faraona Szeszoka I. Dzisiaj jego ruiny leżą nieopodal współczesnego miasta Az-Zakazik. 

 Część ruin świątyni Bastet w Bubastis, w tle widać współczesne miasto Az-Zakazig.

W czasach świetności w Bubastis znajdowała się zbudowana z czerwonego granitu świątynia Bastet umiejscowiona na wyspie pośród sztucznych jezior. Prowadził do niej gościniec, na którym co roku odbywał się gigantyczny festiwal. Opisywany był on przez greckiego historyka Herodota, według którego na tamto wydarzenie przybywało około 700 tysięcy ludzi. 

 

 Plan świątyni Bastet w Bubastis (można kliknąć aby powiększyć).

Jak już zostało wcześniej powiedziane kot był w Starożytnym Egipcie zwierzęciem świętym. Jego skrzywdzenie groziło surową karą. Doskonale obrazują to słowa zapisane przez Diodora Sycylijskiego, który odwiedził Egipt w I wieku przed naszą erą: Egipcjanie otaczają pewne zwierzęta czcią szczególną i nie tylko za ich życia, ale również po śmierci, zwłaszcza koty. (…) Dla każdego gatunku wyznaczają działki ziemi, z których dochody idą na wyżywienie zwierząt i opiekę nad nimi. (…) Gdy święte zwierzę umiera, owijają je w delikatne płótno lniane, płacząc biją się po piersi i zanoszą padlinę do miejsc balsamowania. Tam namaszczają je olejkiem cedrowym i innymi pachnidłami, które służą do konserwacji zwłok, potem zaś układają w sarkofagu. Jeśli ktoś umyślnie zabije takie święte zwierzę, winien jest śmierci, chyba że chodzi o kota albo ibisa, w takim bowiem wypadku musi umrzeć niezależnie od tego, czy zabił z rozmysłu, czy też przypadkowo. Tłum znęca się nad sprawcą straszliwie. A dzieje się to często bez wyroku sądowego. Obawa przed karą jest tak wielka, że każdy, kto dostrzeże zwierzę zdechłe, już z daleka staje, krzyczy i zapewnia wśród jęków: Znalazłem je martwe!

 Mumie kotów.

O miłości starożytnych Egipcjan do kotów może również świadczyć fakt przegranej bitwy pod Peluzjum w 525 roku przed naszą erą.  Persowie pod dowództwem króla Kambyzesa nie mogąc  sprostać egipskiemu oporowi przywiązali do tarcz koty. Egipcjanie przestali strzelać do Persów nie chcąc ranić świętych zwierząt.

Obraz autorstwa Paula-Marie Lenoir przedstawiający Persów podczas bitwy pod Peluzjum. 

Kiedy umierał kot, rodzina która się nim opiekowała goliła brwi na znak żałoby, a następnie dbała o godny pochówek kota. Przy każdym większym mieście znajdowały się kocie nekropolie, zazwyczaj w bezpośrednim sąsiedztwie ludzkich cmentarzysk. Największe kocie nekropolie znajdowały się w Skkarze, oraz Bubastis. Jeszcze w XIX wieku znajdywanie zabalsamowanych kocich zwłok było tak powszechne, że do Anglii wywieziono ich 20 ton, po czym użyto jako nawozu do użyźnienia pól. Dzisiaj kocie mumie traktuje się na równi z innymi bezcennymi zabytkami starożytnego Egiptu i można je znaleźć w muzeach na całym świecie, także w Polsce.

Koci cmentarz w pobliżu ruin Bubastis.

Od 2008 roku na terenie świątyni w Bubastis są prowadzone prace w ramach The Tell Basta Project, zaś w marcu 2018 roku zostało otwarte muzeum w Zakazik, w którym wystawiono najciekawsze zabytki znalezione na terenie starożytnego Bubastis, które aktualnie są w posiadaniu państwa Egipskiego. 

 Niektóre z eksponatów w muzeum w Zakazik.

Kult Bastet i poświęconych jej kotów rozwijał się aż do końca dynastii Ptolemeuszów w 30 roku przed naszą erą. Od tamtego momentu zaczął powoli słabnąć. Znaczne osłabienie kultu Bastet nastąpiło poprzez prześladowanie wyznawców starej religii przez chrześcijan, aż w 390 roku naszej ery dekret cesarza rzymskiego Teodozjusza I położył kres kultowi bogini, a co za tym idzie, także i  kotów. 

Chociaż, jeżeli chodzi o same koty to wydaje się, że nigdy nie zapomniały o swojej boskości.. 

Poniżej jeszcze garść zdjęć dotyczących tematu:

 Amulet z fajansowym Okiem Horusa oraz złotymi kotami.

 Dzbanek w kształcie kota.

 Ruiny Bubastis.

 Posąg Ramzesa II ze świątyni Bastet, obecnie w parku w Al-Zakazik.

 Baza kolumny ze świątyni w Bubastis.

Jeden z niewielu zachowanych sfinksów ze świątyni w Bubastis,
obecnie w parku w Al-Zakazik.

 Posążek Bastet z brązu.

 Fajansowy pierścień z Bastet, obecnie w kolekcji prywatnej.

 Różnorakie posążki oraz amulety Bastet.

Kocia trumna.

 Figurka z brązu przedstawiająca kocice karmiącą kocięta.

 Brązowy posążek Bastet.

 Kocia mumia w złoconej masce pośmiertnej.

 Fragmenty złotej bransolety faraona Anemenhata IV.

 Amulet Bastet.

Kocia trumna ze znajdującą się w środku mumią.

 Kot jedzący rybę.

 Bastet jako kobieta z głową kotki.

 Głowa kota z brązu z oczyma wykonanymi z bałtyckiego bursztynu.

 Pierścień z głową kota.

 Bastet jako kobieta z głową kotki.

 Kocia trumna z brązu.

Kocia trumna z drewna.

Możny polujący w towarzystwie rodziny i kota.

Detal z powyższego zdjęcia.

Posąg jednej z córek Ramzesa II w Bubastis.

Zapraszam również do przeczytania artykułu na temat niedawno znalezionego grobowca kotów na nekropolii w Sakkarze.